به بهانه سالگرد اولین اکتشاف نفت در ایران، مسجدسلیمان، بیژن صف سری

به بهانه سالگرد اولین اکتشاف نفت در ایران
نفت و مصائب آن برای مردم ایران
بیژن صف سری

با فوران نخستین چاه نفت خاورمیانه که به همت یک مهندس انگلیسی بنام “جورج رینولدز” اتفاق افتاد ، برای نخستین بار این طلای سیاه در کشورمان از دل زمینی در مسجد سلیمان فعلی (محله نمره یک) بیرون کشیده شد، همه چیز از یک اتفاق بزرگ حکایت می کرد. بوی گاز و صدای مهیب، همان چیزی که مهندس انگلیسی سالها به دنبال آن بود و عاقبت برای اولین بار نفت، این طلای سیاه در این گستره تاریخی در شب ۲۵ مه ۱۹۰۸ میلادی مطابق با پنجم خردادماه ۱۲۸۷ شمسی از دل نخستین چاه فوران کرد. “رینولدز” از صحنه عملیات با خوشحالی خبر این کشف بزرگ را برای مدیران خود در کمپانی “دارسی” چنین گزارش داد: «مفتخرم گزارش کنم که امروز صبح در ساعت ۴ به وقت ایران، نفت در عمق ۳۶۰ متری از چاه شماره یک فوران کرد. جزئیات دیگر شامل غلظت و مقدار نفت متعاقبا اعلام خواهد شد.» و این آغاز تولد صنعت نفت درایران است که عمر آن تا به امروز به 112 سال رسیده است.
حکایات و روایات شنیدنی بسیار در حواشی تاریخ این ثروت خدادی در کشورمان ثبت است. از حکایت اولین زد و بند قرارداد فروش آن به ثمن بخس به بیگانگان تا به تاراج بردنش توسط نو کیسه گان دول حاکم بر این اب و خاک.

میگویند اولین دلال فروش این ثروت خدادادی یک ارمنی صاحب منصب دربار قاجار بنام “آنتوان کتابچی خان” است. کسی که امین السلطان صدراعظم مظفرالدین شاه را با ۱۰ هزار لیره راضی کرد امتیاز نفت را به کمپانی دارسی بدهد. دلالی که لقب سرتیپی را در دوره لقب فروشی از شخص مظفرالدین شاه گرفته بود، اما نظامی نبود. ریزه میزه اما کاربلد. چنانچه در دوره قاجار که تصور عمومی حاکمان از معادن زیرزمینی فقط طلا و نقره بود. اما او نفت و اهمیتش را می شناخت و همه اینها هم قبل از آن است که چرچیل اهمیت نفت را دریابد و سیستم نیروی دریایی انگلیس تامین سوخت خود را از زغال سنگ به نفت انتقال دهد.
به روایت حسن نفیسی در کتاب تاریخ کامل نفت ایران، زمانه سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا بود. سفر اول را رفته بود و برای سفر دوم که می گفتند به خاطر مداوا کنار چشمه های آبگرم ویشی فرانسه بود، پول لازم می شود. در همان زمان کتابچی خان بعنوان نماینده وزارت فواید عامه رییس گمرک ایران برای دیدار از نمایشگاهی در فرانسه به پاریس می رود و در همانجا مقاله پرفسور “ژاک دومرگان” را در مجله “معدن” می خواند که نوشته بود «ایران بر اقیانوسی از نفت و گاز نشسته است.»
“الول ساتن” در کتابش «نفت ایران» می نویسد: “کتابچی خان” فقط اهل زد و بند نبود. در دایره متجددین روزگار و هواخواه “ملکم خان” محسوب می شد. دلش بسته به این رویا بود که ایران را به غرب بکشاند، آن گونه که عباس میرزا رسیدن ایران به دایره تجدد را در داشتن توپ جنگی می دانست. کتابچی خان ارمنی در اروپا که بود دیداری با «هنری درموندولف» وزیرمختار سابق بریتانیا در تهران که برای مرخصی به پاریس رفته بود، داشت. او هم “ویلیام ناکس دارسی” را به کتابچی خان معرفی میکند و کتابچی در گوش دارسی میخواند که می خواهی با دو هزار پوند صاحب چاه نفت شوی؟ ویلیام میگوید بله. اما برای دارسی این بله گفتن دو هزار و دویست پوند آب می خورد. چرا که دویست پوند اضافه حق دلالی کتابچی خان بود
به شهادت تاریخ از زمانی که مته حفاری مهندس رینولدز به نفت رسید و باعث فورانش شد تا پی بردن ملت خواب زده ایران از راز این گنج خدادادی، 45 سال طول کشید. آنچنان که امروز هم با داشتن تجارب تاریخی از به تاراج رفتن ثروت ملی خود بی خبر است و در خواب.
اگربعد از شورش 57، علم اقتصاد به باور بنیان گذار جمهوری اسلامی و مریدانش، واژه ای نامربوط و بی معنا و منتسب به “خر” دانسته شد و تنها روش اداره امور کشور را در دعا و رمز و اسطرلاب دانستند، اما عالمان علم اقتصاد جهان امروز را به دو گروه اقلیت کشور‌های صنعتی و اکثریت کشور‌های فروشنده مواد خام تقسیم کرده اند. تک محصولی شدن اقتصاد ایران نیز در راستای همین تقسیم‌بندی است. علتی که به رغم همه لاف های دولتمردان برای رهایی از آن، تاکنون گریبان ملت ایران را سخت گرفته و رهایی از آن غیر ممکن به نظر میاید.
فرزانه ای می گفت از قدیم پیران ما می گفتند هر که نفت را در خواب بیند به مصیبتی گرفتار آید. ما به این خرافه می خندیدیم و می گفتیم نفت و فساد و بدبختی؟ نفت و جنگ و کشتارمردم بی گناه؟ بی گمان معبران دچار توهم هستند که نفت را بلا و مصیبت تعبیر می کنند تا آنکه با به قدرت رسیدن نوکیسه گان دولتمرد جمهوری اسلامی دانستیم پیران ما راست می گویند و ملت ایران در طی 41 سال حاکمیت نظام ولایی نه تنها بی بهره از عایدات این ثروت خدادادی است بلکه شاهد بذل و بخش آن توسط زمامداران امروز این آب و خاک، برای صرف رفاه حال دیگر مردمان دنیا جون سوریه و فلسطین و یمن و بورکینافاسو… می شود و یا هزینه گروه های تروریستی نیابتی برای به آشوب کشاندن منطقه و کشور های همسایه می گردد و آنچه نصیب ملت ایران است فقر و فحشا و گرانی و بیکاری است و بس.