اخترنیوز مولتی مدیا
اختر نیوز، مقاله ی زیر بیاد نخستین کنگره نویسندگان ایران که به تحقیق همکار عزیز مجید شمس (دانش پژوه دکترا در رشته ایران شناسی) نوشته شده؛ مربوط به وقایع ادبی فرهنگی سال 1325 یعنی 5 سال پس از به قدرت رسیدن محمدرضا شاه پهلوی ست. در این مقاله چند نکته بسیار قابل توجه است: نخست اینکه وزیر فرهنگ و هنر یکی از شعرای توانا و بنام ایران بوده که بهتر از این نمیتوان وزارتخانه ای را به مسئولی سپرد که در کارش تخصص داشته باشد. (برخلاف چهل سال جمهوری اسلامی که همه ی مسئولین بر اساس روابط و ایدئولوژی اسلامی انتخاب میشوند) دوم اینکه وزیر فرهنگ و هنر کشور که خود ادیب و شاعر است بعنوان رئیس کنگره حضور دارد و سخنرانی میکند و از مردم میخواهد از ادیبان و نویسندگان حمایت کنند، که این یعنی حمایت قاطع وزارت فرهنگ از نویسندگان و شعرا، نکته ی دیگر اینکه نخستین کنگره نویسندگان ایران که تعداد قابل توجهی از نویسندگان هم کمونیست بودند با همکاری انجمن فرهنگی ایران و شوروی صورت گرفته؛ یعنی کشوری که در اوج دوران کمونیستی بود؛ میتوان دید که مسئولین وقت چگونه تولرنس و تحمل دگر اندیشان را داشتند و چگونه در حمایت از آنها در پیشبرد اهدافشان مستقیم وارد عمل میشدند. هم اینکه روابط دوستی و احترام با کشور همجوار کمونیست!
نکته ی دیگر انتقاد نیما یوشیج شاعر نوگرا از منتقدینی ست که او به آنها منتقدین سبیل دار و ریش دار می گوید. با توجه به افرادی که از این شاعر نوپرداز انتقاد کردند میتوان پی برد که او منظورش ادیبان کمونیست و مذهبی بود. جالب اینجاست که گرچه به ظاهر کمونیست ها و مذهبی ها در مقابل یکدیگر قرار دارند و فلسفه فکری شان در تضاد با همدیگر است ولی در عمل اغلب در کنار یکدیگر و مکمل یکدیگرند!
موضوع آخر هم که با دیدن عکس میتوان به آن اشاره کرد حضور زنان ایران و شکل حضور آنها در 75 سال پیش است که با مقایسه به شرایط زنان امروز ایران در جمهوری اسلامی قابل درد و تاسف است!
یادی از نخستین کنگره نویسندگان ایران؛
مجید شمس
تقریبا پنج سال پس از کناره گیری رضاشاه از سلطنت، در تیرماه سال ۱۳۲۵ فضای نسبتاً باز سیاسی بر کشور حاکم شد. از طرفی احمد قوام (قوام السلطنه) رویای نزدیکی به اتحاد شوروی را در سر می پروراند تا بلکه بتواند آین کشور را متقاعد سازد تا نیروهای نظامی خود را که پس از پایان جنگ جهانی دوم، هنوز در خاک ایران وجود داشتند، بیرون ببرند. در این فضای سیاسی، محیطی فراهم شد تا برخی از مهمترین نویسندگان و شعرای معاصر ایران، دور هم جمع شوند. این گردهمایی از ۴ تا ۱۲ تیرماه، با همت “انجمن فرهنگی ایران و شوروی”، در باغ «خانه فرهنگ» و در حضور قوام السلطنه و سادچیکوف، سفیر وقت شوروی در ایران تشکیل شد.
در این نشست نزدیک به هشتاد شاعر و نویسنده و مترجم از جمله صادق مستشارالدوله (رئیس هیئت مدیره انجمن فرهنگی ایران و شوروی) محمد تقی بهار ( وزیر فرهنگ و رئیس کنگره)، علی اکبر دهخدا، علی اصغر حکمت، نیما یوشیج، صادق هدایت، بزرگ علوی، احسان طبری، پرویز ناتل خانلری و برخی دیگر شرکت داشتند.
در نطق افتتاحیه این نشست، مستشارالدوله با تاکید بر اهمیت فرهنگ، یادآوری کرد که یکی از اهداف این کنگره، آشنایی و توسعه امر فرهنگ میان دو کشور است. پس از وی محمدتقی بهار(ملک الشعراء) به عنوان رئیس کنگره چنین بیان نمود: ” در ایران، هر زمان که هنر از طرف دربار و دولت یا دین حمایت شد، نتایج چشمگیر به بار آورد، اما وقت آن رسیده است که برای استقلال ملی و سیاسی، مردم، از هنرمندان و نویسندگان خود حمایت کنند.”
در ادامه، وی چنین گفت: “دیگر حوزه دینی و استطاعت دربار، قادر نخواهد بود از ادبیات وسیع امروزی حمایت کند و اگر مردم، خود از ادباء و نویسندگان خویش حمایت نکنند باز دیوانگانی پیدا می شوند که بخواهند این حقیقت بارز و مسلم جهانی را انکار کنند و بگویند ملت شعر و ادب نمی‌خواهد.”
اعتراض به سخنان حکمت
علی اصغر حکمت در نخستین کنگره نویسندگان ایران، تاریخچه سیر و تطور شعر در نیم قرن را بررسی کرد. سخنان او که معتقد بود شعر از سویی با «منبع الهام الهی» طرف است و از سویی دیگر منتج از تغییرات اجتماعی و سیاسی، با اعتراض احسان طبری مواجه شد. به نظر طبری حرف‌های حکمت دارای تناقض بود. زیرا به عقیده وی، ادبیات نمی‌تواند به عالم غیب وصل باشد زیرا هنر، نتیجه «محسوسات هنرمند در جامعه» است
او در این رابطه افزود: «تغییر سبک‌ها نتیجه عوامل جدید سیاسی و اقتصادی است و حرکت مسرعه تاریخ و تکامل و رژیم‌های سیاسی و بی‌ذوقی مراکز اولیه در حرکت شعر تأثیر دارد پس زبان شاعر، مبیّن اوضاع محیط است نه کلید در گنجینه غیب. و شعر… تابع تکامل اجتماعی است زیرا محصول کار بشری است.
ناتل خانلری و عبدالحسین نوشین نیز به سخنان حکمت نقدهایی وارد کردند و سپس حکمت پاسخ خود را ابراز کرد.
به این ترتیب نخستین کنگره با جدل بر سر معانی ادبیات و جامعه ادامه پیدا کرد تا در روزهای آینده شاهد جدل‌های دیگر باشد.
اعتراض به نیمایوشیج
از جمله موارد بحث برانگیز در نشست فوق، سخنان نیمایوشیج بود. او در یکی از جلسات کنگره از فرصت استفاده کرد و مختصری از زندگی نامه خود را برای حضار بازگو کرد و درباره انتشار کتاب‌ها و اشعارش و شیوه دگرگون کردن شعر کلاسیک توضیحاتی ارائه داد
او گفت که چگونه شعرهایش “ادبای ریش و سبیل‌دار را… خشمناک کرد…. مثل اینکه طبیعت آزاد پرورش یافته من در هر دوره از زندگی من باید با زد و خورد رودررو باشد”.
او اضافه کرد که کوتاه و بلند شدن مصرع ها بر اساس “هوس و فانتزی” نبوده بلکه برای هر بی‌نظمی، نظمی قائل است. من برای بی‌نظمی هم به نظمی اعتقاد دارم. هر کلمه من از روی قاعده دقیق به کلمه دیگر می‌چسبد و شعر آزاد سرودن برای من دشوارتر از غیر آن است.”
علی محمد هنر در مقاله‌اش با عنوان یادی از نخستین کنگره نویسندگان که در پژوهش‌های ایران‌شناسی (جلد ۱۸) که توسط بنیاد موقوفه محمود افشار منتشر شده است، در مورد اعتراضات برخی نویسندگان، نسبت به نیما، اشاراتی دارد. وی به نقل از جلال آل احمد و سیروس نیرو می گوید هنگام شعرخوانی نیما، |تعمداً| برق رفت، و یا برخی مانند مهدی حمیدی شیرازی از شاعران کهنه سرا، هجویه‌ای درباره شعر نیما خواندند.
گویا بعدها نیما، دلخوری خود را از خانلری و طبری ابراز کرده بود اما بنا به نظر علی محمد هنر، این دلخوری، بیشتر زائیده توقع نه چندان منطقی و معقول سراینده “‘آی آدمها” بوده است.
قطعنامه اولین کنگره نویسندگان
کنگره در پایان کار خود قطعنامه‌ای شامل یک مقدمه کوتاه و پنج بند صادر کرد. در مقدمه، به زمینه تاریخی نزاع بین خیر و شر در ادبیات فارسی اشاره شد و بر انسان‌دوستی و برابری که ادبیات در «دل‌ها برانگیخته» تاکید کرد..
در یکی از بندها اظهار امیدواری شد که نویسندگان، در نظم و نثر به طرفداری از عدالت و حق برخاسته، در آثار خود به آزادی و دانش و مبارزه با ستمگری و دفع خرافات بپردازند و با فاشیسم مبارزه کنند.
همچنین این کنگره آرزومند بود «مناسبات فرهنگی و ادبی موجود بین ملت ایران و تمام دموکراسی‌های ترقی خواه جهان، بالاخص اتحاد شوروی بیش از پیش استوار گشته به نفع صلح و بشریت توسعه یابد. کنگره در پایان، خواهان ایجاد تشکیلاتی بود که «بنیاد اتحادیه گویندگان و نویسندگان ایران» را پی ریزی کند، امری که در نیمه‌های دهه چهل با تشکیل کانون نویسندگان ایران میسر شد.
منابع:
– کردوانی، کاظم، دو نخستین کنگره نویسندگان: پاریس و تهران؛ رئالیسم سوسیالیستی در سیاست و ادبیات، نشریه آزادی اندیشه،
شماره پنجم، آذر ۱۳۹۶
– نوری، نورالدین، نخستین کنگره نویسندگان ایران ۱۳۲۵، نشر اسطوره، ۱۳۸۵
