اخترنیوز مولتی مدیا
دکتر جلیل روشندل
درحالی‌که بیش از چهار هفته از تظاهرات مردم ایران گذشته است، تا همین یکی دو روز پیش به نظر نمی‌رسید نظام بین‌المللی واکنش‌های مناسب و لازم را در قبال آپارتاید جنسیتی ایران از خود بروز بدهد. بیشتر این احساس و برداشت وجود داشت که خیزش مردمی در ایران برای کشورهایی که در بیانیه‌ها و قطعنامه‌ها معمولا خود را حامی حقوق بشر معرفی می‌کنند در اولویت نیست. عمده قربانیان سرکوب سامانمند مردم ایران جوانان، دانشجویان و حتی دانش‌آموزان بوده‌اند. زنان و دختران شجاع ایرانی مقابل این سرکوب ایستاده‌اند و پرچم اعتراض‌ها را در دست دارند و برای اولین بار در تاریخ توانسته‌اند جنبشی را هدایت کنند که همه جوانان را در اقصی نقاط مملکت بدون تفکیک جنسیتی یا قومیتی، با خود همدل و همراه کرده است.
شاید تا همین اواخر نظام بین‌المللی فکر می‌کرد این اعتراض‌ها ناشی از احساسات عده‌ای جوان است و به‌زودی فروکش خواهد کرد و قادر نبود به‌قول واسلاو هاول «قدرت بی‌قدرتان» را ورای بغض سرکوب‌شده بیش از چهار دهه ملتی که با پرچم زن – زندگی – آزادی پشت سر مهسا امینی به راه افتاده است، مشاهده کند.
اما ادامه سرکوب‌ها و وقایع روزهای اخیر در دانشگاه صنعتی شریف و سایر دانشگاه‌ها، در کوچه‌ها و خیابان‌های شهرهای کوچک و بزرگ ایران، سیاستمداران جهان غرب را بیدار کرد. آن‌ها متوجه شدند که باید دست از محافظه‌کاری بردارند و مراقب باشند؛ «قدرت بی‌قدرتان» در حال تبدیل شدن به «انقلاب مهسا» است و بیش از این نباید در برابر آن دست روی دست گذاشت و به این ترتیب بود که غرب توانست واکنش‌های جدیدی از خود بروز بدهد.
واکنش‌های اروپایی‌ها و آمریکا
اکنون مشخص شده که اتحادیه اروپا نیز قرار است روز دوشنبه آینده تحریم‌هایی را علیه ایران، به دلیل سرکوب اعتراض‌ها در این کشور اعلام کند. اقدام اتحادیه اروپا به دنبال اقدام‌های مشابهی است که در بریتانیا و ایالات متحده شروع شد. تا همین یکی دو روز پیش تصور می‌شد که دولت جو بایدن هنوز سیاست دو پهلویی را در مورد ایران دنبال می‌کند و در مورد رسیدن به تفاهم بر سر قضیه اتمی شدن ایران هنوز امیدوار است.
اوجگیری اعتراض‌ها در ایران، سرکوب بدون توقف، قطع اینترنت و سرکوب آزادی‌های فردی و اجتماعی، بالاخره پیام لازم را به دولت ایالات متحده رساند. اولین گام‌ها در جهت تغییر و تعدیل سیاست‌های دولت جو بایدن در زمینه تمهیداتی برای در اختیار قرار دادن اینترنت ماهواره‌ای یا نوعی سرویس اینترنتی شروع شد و برخی تحریم‌ها که امکان عرضه این نوع سرویس‌ها را فراهم می‌کرد برداشته شدند.
اما هیچ‌کدام از این وعده‌ها هنوز نشان از تغییر مهم و چشمگیر در سیاست خارجی ایالات متحده در مورد جمهوری اسلامی نداشت، تا اینکه روزهای چهارشنبه و پنجشنبه ۲۱ و۲۰ مهرماه، جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید برای اولین بار اعلام کرد که دستیابی به توافق با ایران بر سر احیای توافق هسته‌ای (برجام) در آینده نزدیک بعید است. او گفت آمریکا علاقه‌مند است که برجام مجددا اجرا شود، ولی تاکید کرد که درباره برنامه هسته‌ای ایران، رئیس‌جمهوری آمریکا همچنان دیپلماسی را «بهترین مسیر به جلو» می‌داند، اما حصول چنین توافقی را در آینده‌ای نزدیک محقق نمی‌شود.
سخنگوی شورای امنیت کاخ سفید به دو نکته مهم دیگر اشاره کرد؛ اول اینکه در شرایط فعلی تمرکز آمریکا بر این است که جمهوری اسلامی ایران را «در قبال اقدام‌هایش علیه تظاهرکنندگان بی‌گناه، پاسخگو کند» و دیگر اینکه «صنعت فناوری ایالات متحده تلاش می‌کند دسترسی به اینترنت را برای کاربران ایرانی تسهیل کند.
چنین اقدامی اگر واقعا بتواند دسترسی عملی برای کاربران ایرانی فراهم کند، اقدام بسیار ارزشمندی است. باید در نظر داشت که سازمان غیردولتی ناظر بر اینترنت جهانی (نت بلاکس) همه روزه خبر از کاهش دسترسی مردم ایران به اینترنت می‌دهد. این کاهش دسترسی در برخی نقاط حاکی از قطع کامل و در برخی نقاط دیگر نشان‌دهنده محدودیت ارتباط و رسیدن آن به سطح یک‌چهارم وضعیت عادی است.
البته به‌جز جان کربی، دست‌کم سه نفر دیگر هم که دارای پست‌های کلیدی در سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی ایالات متحده‌اند در مورد مواضع دولت جو بایدن درباره اعتراض‌ها شفاف‌سازی کردند.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه، روز چهارشنبه در یک کنفرانس خبری تاکید کرد که در حال حاضر احیای برجام برای آمریکا اولویت ندارد. ند پرایس «شجاعت مردم ایران و ادامه اعتراض‌های مسالمت‌آمیز آن‌ها برای رسیدن به آزادی و حقوق اولیه» را ستایش کرد و گفت: «دولت بایدن تلاش می‌کند توجه جهان را به خواسته‌‌های معترضان و حاضران در تظاهرات ضد حکومتی در ایران جلب کند.»
در اقدامی دیگر، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در نشستی در دانشگاه جرج تاون ابعاد دیگری از سیاست دولت بایدن را در زمینه تحریم افراد و نهادهای سرکوب در اعتراض‌های ایران مورد بحث قرارداد. مشاور امنیت ملی کاخ سفید همچنین درباره این اعتراض‌ها و احتمال «تغییر رژیم» در ایران گفت که نمی‌تواند پیش‌بینی کند که این اعتراض‌ها به کجا می‌انجامد، ولی تنها کاری که آمریکا می‌تواند انجام بدهد این است که روی اصول پافشاری کند و مشخص کند که طرف چه کسی است.
وندی شرمن، قائم‌مقام وزارت خارجه ایالات متحده، سرکوب خشونت‌بار معترضان را محکوم کرد. در بیان او این سرکوب‌ها «توهین به حقوق بشر» توصیف شدند. وندی شرمن نیز به صدور مجوزهای لازم به شرکت‌های اصلی فناوری آمریکایی اشاره کرد و گفت از آن‌ها خواسته است خدمات ارتباطی بیشتری به مردم ایران بدهند.
با این‌همه هنوز مشخص نیست چه زمانی و با چه هزینه‌ای مجموعه این اقدام‌ها بتواند برای مردم ایران امکان دسترسی آزاد به اینترنت جهانی را فراهم کند، یا رژیم جمهوری اسلامی تا چه حد بتواند این دسترسی را مسدود کند.
تغییرات در سیاست خارجی کانادا
جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، پنجشنبه هفته گذشته ورود بیش از ١٠ هزار عضو بلند پایه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به کشورش را ممنوع و منابع مالی آنان را مشمول تحریم کرد. اما روز پنجشنبه ۲۱ مهر وزارت خارجه کانادا مجموعه جدیدی از تحریم‌ها را علیه ۱۷ شخص و سه نهاد مرتبط با جمهوری اسلامی اعلام کرد. علت اصلی این تحریم‌ها نقض سامانمند حقوق بشر و بی‌اعتنایی آشکار دولت جمهوری اسلامی به جان ایرانیان اعلام شده است. این اشخاص و نهادها متهم‌اند که حقوق بشر و حقوق زنان را به نحو فاحشی نقض کرده‌اند و تلاش کرده‌اند سرکوبگری و اذیت و آزار شهروندان ایرانی را توجیه و لاپوشانی کنند.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت حسن روحانی، علی لاریجانی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، سعید مرتضوی، دادستان عمومی و انقلاب پیشین تهران که دستور شکنجه منتهی به مرگ زهرا کاظمی، روزنامه‌نگار ایرانی-کانادایی را در سال ۱۳۸۲ صادر کرده بود، حسین شریعتمداری، مدیر مسئول منصوب رهبری در روزنامه کیهان، امیر حاتمی، مشاور فرمانده کل نیروهای مسلح و وزیر دفاع دولت روحانی، پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما و همچنین غلامرضا ضیائی، رئیس زندان رجایی شهر و اوین در این فهرست قرار دارند.
علاوه بر آن، می‌توان گفت سرانجام دولت کانادا در قبال قربانیان پرواز پی اس ۷۵۲ موضع‌گیری قاطع‌تری از خود بروز داده است.
آنچه فرضیه تغییر سیاست‌های بین‌الملل در قبال ایران را تقویت می‌کند، گزارش نشریه معتبر پولیتیکو در مورد نامه وزارت خارجه ایران است. در این گزارش آمده است که غلامحسین دهقانی، سفیر جمهوری اسلامی در بلژیک، نامه‌ای را تسلیم دیپلمات‌های اروپایی کرده است تا اتحادیه اروپا را در صورت اعمال تحریم‌های جدید تحت فشار قرار دهد. قرار است اتحادیه اروپا روز دوشنبه در مورد این تحریم‌ها رای‌گیری کند.
طبق گزارش سایت «پولیتیکو»، جمهوری اسلامی این هفته به‌طور خصوصی دیپلمات‌های اتحادیه اروپا را «تحت فشار» قرار داده است تا از تصویب تحریم‌های جدید علیه تهران، به دلیل سرکوب اعتراض‌ها جلوگیری کند. این گزارش حاکی از آن است که ایران به دیپلمات‌های اروپایی هشدار داده که این اقدام ممکن است روابط دوجانبه بین تهران و کشورهای اروپایی را قطع کند. پولیتیکو مدعی است که جوزپ بورل، نامه مشابهی را در روز چهارشنبه از حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران دریافت کرده است.
هم‌زمانی بیانیه‌های مقام‌های کاخ سفید با قضیه بررسی تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران در روز دوشنبه ازیک‌طرف و واکنش وزارت خارجه جمهوری اسلامی نشان می‌دهند که بین اتحادیه اروپا و آمریکا هماهنگی‌هایی صورت گرفته است که می‌تواند مستقیما توافق برجام را به بن‌بست بکشاند، یا برای مدت نامشخصی به بایگانی بفرستد. در این میان جمهوری اسلامی همچنان سعی می‌کند مسئولیتش در مرگ مهسا امینی را انکار کند. آیا غرب پیش‌بینی می‌کند که جریان اعتراضی «قدرت بی‌قدرتان» وارد فاز انقلاب شده است؟
